Wystawa Władysława Łuszczkiewicza – Anatomia artystyczna

W dniu 21 marca 2014
w Galerii Jednej Książki
otwarto wystawę:

Anatomia artystyczna.
Podręcznik akademicki

Władysława Łuszczkiewicza

Anatomia artystyczna. Podręcznik akademicki Władysława Łuszczkiewicza

O wystawie

Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie włącza się w obchody Jubileuszu 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego wystawą podkreślającą swoje związki z krakowską Alma Mater, z której się wywodzi – a równocześnie wskazującą na własne osiągnięcia w zakresie tworzenia standardów akademickiego kształcenia.

Wystawa pokazuje pierwszy podręcznik akademicki, wydany w roku 1882 nakładem ówczesnej Szkoły Sztuk Pięknych, kierowanej przez Jana Matejkę, przeznaczony do nauki anatomii artystycznej. Autorem Nauki o budowie kształtów zewnętrznych ciała ludzkiego jest Władysław Łuszczkiewicz, jeden z najwybitniejszych pedagogów w dziejach uczelni, malarz i historyk sztuki.

Ekspozycja ma miejsce w zabytkowej czytelni Biblioteki Głównej ASP w Krakowie, w Galerii Jednej Książki, przy ul. Smoleńsk 9. Oprócz wydanego drukiem podręcznika zaprezentowano po raz pierwszy oryginały rysunków tablic anatomicznych, zachowane w zbiorach Biblioteki.

Jadwiga Wielgut-Walczak

O podręczniku

Władysław Łuszczkiewicz podjął pracę nad podręcznikiem do nauki anatomii artystycznej w roku 1874, na wyraźną prośbę Jana Matejki, doceniającego wiedzę i doświadczenie swojego najwybitniejszego pedagoga, a równocześnie uznanego krakowskiego uczonego, inicjującego badania nad polskimi zabytkami, orędownika ich ochrony konserwatorskiej, autora licznych publikacji na ten temat. Ukończony w tym samym roku rękopis podręcznika dyrektor Matejko zakupił od autora za 400 złotych reńskich, posiłkując się funduszem przyznanym w związku z wyodrębnieniem się Szkoły Sztuk Pięknych z Instytutu Technicznego.

Nie od razu jednak udało się go opublikować. Na przeszkodzie stanął dalszy brak środków. Borykająca się z wieloma trudnościami krakowska szkoła, słabo finansowana, nie mająca do roku 1879 własnego budynku, walczyła o wdrożenie zaplanowanego programu i utrzymanie poziomu wyższej uczelni wbrew intencjom władz austriackich, usiłujących podporządkować ją akademii wiedeńskiej. Wykłady i ćwiczenia ze studentami prowadzono w wynajmowanych, najczęściej nieodpowiednich pomieszczeniach, brakowało podstawowych pomocy dydaktycznych, niezbędnych przy nauce rysunku: tablic rysunkowych, wzorów gipsowych, modeli etc.

Większość tych kłopotów nie ustała wraz z otrzymaniem własnej siedziby, wzniesionej na działce ofiarowanej przez Jana Matejkę. Zgłaszane od dłuższego czasu postulaty zakupienia niezbędnych materiałów pomocniczych, między innymi do nauki anatomii, skłoniły Jana Matejkę do sięgnięcia po przechowywany w bibliotece szkolnej, gotowy do druku rękopis podręcznika Władysława Łuszczkiewicza. W marcu 1882 roku rozpoczęto starania o pozyskanie, w formie zapomogi lub pożyczki, kwoty 600 zł reńskich na wydanie tekstu i tablic anatomicznych. Z prośbą tą zwrócono się do Wydziału Krajowego we Lwowie. Funduszy nie uzyskano, ale mimo to jeszcze w tym samym roku podręcznik został wydrukowany. Z zachowanych materiałów archiwalnych można wywnioskować, choć brak jednoznacznych dowodów, iż dokonano tego dzięki wsparciu finansowemu dyrektora Matejki. Rozpoczęto sprzedaż podręcznika uczniom, w kancelarii szkolnej, w cenie 5 złotych reńskich. Przekazano również jeden egzemplarz dzieła do Biblioteki Jagiellońskiej. Po pewnym czasie ponownie próbowano przekonać władze ministerialne o zasługach uczelni, wydającej własnym kosztem podręczniki, wysłano nawet okazowe egzemplarze książek wraz z prośbą o refundację kosztów – skończyło się jednak tylko na otrzymaniu wyrazów uznania.

Prezentowany na wystawie podręcznik do anatomii artystycznej jest pierwszym z kilku innych napisanych przez Łuszczkiewicza, a równocześnie jedynym złożonym i wydrukowanym w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydany w formacie in quarto, składa się z obszernej części opisowej oraz z 49 tablic rysunkowych. Jasność i systematyczność wykładu, staranny przejrzysty układ całości, dbałość o czytelność podpisów i odniesień – stanowią przykład rzadkiej umiejętności przekazania dużego zasobu wiedzy w formie odpowiedniej do założonego celu, jakim w tym wypadku było przygotowanie na użytek artystów wyczerpującego kompendium z dziedziny anatomii, zgodnego z programem, przyjętym w wyższej szkole artystycznej.

O wykładach z anatomii

Wykłady z anatomii artystycznej znajdowały się w programach wszystkich europejskich akademii sztuk pięknych. Razem z wykładami perspektywy, nauki o stylach architektonicznych i historii, wchodziły w skład obowiązkowych nauk pomocniczych. Prowadzone były najczęściej przez profesorów malarstwa. W krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych przed Łuszczkiewiczem anatomię artystyczną wykładali Jan Nepomucen Bizański i Wojciech Korneli Stattler. Wiedzę teoretyczną o układzie kostnym, mięśniach i skórze starano się ilustrować uczniom tablicami rysunkowymi lub zakupionymi szkieletami ludzkimi. Jeżeli chodzi o wydawnictwa książkowe, dysponowano jedynie dziełami obcymi, mniej użytecznymi ze względu na barierę językową.

Władysław Łuszczkiewicz, opisując formy własnej, pobieranej w latach młodości nauki anatomii, wspomina, że wiele zawdzięcza zajęciom w prosektoriach anatomicznych. Przewidywał je także w programie wykładów dla swoich uczniów. Jako główny cel nauczania anatomii w szkole artystycznej wymienia wykształcenie u uczniów umiejętności rysowania ciała ludzkiego z pamięci.

W chwili, gdy Nauka o budowie kształtów zewnętrznych ciała ludzkiego ukazywała się drukiem, uczniowie Szkoły Sztuk Pięknych mieli już możliwość uczęszczania na wykład samego dra Ludwika Teichmanna, wybitnego anatoma z Uniwersytetu Jagiellońskiego, zasłużonego uczonego, twórcy Theatrum Anatomicum, który zatrudniony został na stanowisku docenta anatomii w szkole krakowskiej w latach 1879-1892. Także i w tej sytuacji możliwość posiłkowania się podstawowym zbiorem wiedzy z anatomii artystycznej, jakie niewątpliwie stanowił wydawany nakładem szkoły podręcznik Łuszczkiewicza, była cenną pomocą – zwłaszcza dla tych, którzy niezbyt pilnie uczęszczali na zajęcia…

Jadwiga Wielgut-Walczak